Kültür Varlıklarını Koruma ve Onarım Bölümü

Prof. Dr. Ufuk Kocabaş

Bölüm/Anabilim Dalı Başkanı

Binyıllardır çok çeşitli kültür ve uygarlıkların birleşme ve çatışma noktasında yer alan Anadolu ve Trakya zengin bir kültür mirasına sahiptir. Bu çeşitlilik ve zenginlik, Türkiye’yi belki de dünyada tek örnek yaparken, bu mirası korumak ve gelecek kuşaklara aktarmak için belirlenecek politika ve stratejiler için çok büyük çabalar harcanmasını da zorunlu kılmaktadır. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Kültür Varlıklarını Koruma ve Onarım Bölümü, Ülkemizde arkeolojik, etnografik, kültürel, sanatsal ve estetik değerler taşıyan eserlere yönelik koruma ve onarım bilincini bilimsel araştırma ve uygulamayla destekleyerek, bu alanda eksikliği duyulan bilim insanlarını yetiştirmek amacıyla 1993 yılında Prof. Dr. Sait BAŞARAN başkanlığında kurulmuştur. Kültür ve Sanat eserlerimizin taşıdığı paha biçilmez değerleri korumayı amaç edinen Bölüm, ilk kez 1995-96 öğretim yılında açtığı yüksek lisans programı ve 1996-97 öğretim yılında ise yetenek sınavı ile öğrenci alarak lisans düzeyinde eğitim yapmaya başlamıştır.

Bilindiği gibi, hızlı kentsel büyüme, endüstrinin gelişmesi, her gün biraz daha artan çevre kirliliği, soygun, doğal bozulma ya da bilinçsiz müdahaleler gibi etkenler, eski eserlerin hızlı biçimde yok olmalarına ve ortadan kalkmalarına neden olmaktadır. Bu durum, bütün dünyada kültür mirasına sahip çıkma bilincinin güçlenmesini ve bu mirasın kurtarılma yollarının araştırılmasını başlatmıştır. Bölümümüz, Ülkemizin bu konuda yetişmiş eleman eksikliğini gidermek amacıyla eski eserleri bazı müdahalelerle özgün biçimlerine getirmeyi amaçlayan “Restorasyon-Onarım” ile eserlerin bozulmalarını önlemek ve hastalıklarını tedavi ederek yaşamlarını sürdürmelerine olanak sağlayan “Konservasyon-Koruma” bilimini somut verilere dayanarak öğretmektedir.

Bölümümüz, Ülkemizde konusunda lisans-lisansüstü düzeyde eğitim-öğretim veren ilk akademik yapılanma olma unvanını almıştır. Dört yıllık eğitimin uygulandığı Bölümde, eski eserlerin durumlarını bilimsel olarak saptamak, tedavi yöntemlerinin belirlenmesi, geliştirilmesi ve bunların Arkeoloji, Sanat Tarihi ve Kimya gibi disiplinler arası bilgiye dayandırılması esaslarına göre hazırlanan programda; metaller, cam, toprak ürünü eserler, taş eserler, duvar resimleri, mozaikler gibi inorganik eserler ile organik eserler olan ahşap, kağıt-yazma, kemik, tekstil, deri, tablo ve benzeri kültür varlıklarının konservasyon ve restorasyonu yapılmaktadır. Dersler, %40 teori, %60 oranında laboratuvar uygulamasından oluşmaktadır.

Bölümümüz, Genel Koruma ve Onarım Anabilim Dalı ile Sualtı Kültür Kalıntılarını Koruma Anabilim Dalından oluşmaktadır.

 Prof.Dr. Ufuk Kocabaş-Bölüm/Anabilim Dalı Başkanı 

Kültürel mirasımızın hazinelerini gelecek nesillere aktarabilmek ve bunun için her düzeyde nitelikli uzman yetiştirmek Bölümümüzün temel hedefi olacaktır.

Binyıllardır çok çeşitli uygarlıkların beşiği olan Türkiye, üzerinde birçok kültürün bugüne bıraktığı mirasın izlerini taşımaktadır. Bu çeşitlilik ve zenginlik, Türkiye’yi belki de dünyada tek örnek yaparken, bu mirası korumak ve gelecek kuşaklara aktarmak için belirlenecek politika ve stratejiler için çok büyük çabalar harcanmasını da zorunlu kılmaktadır. Ülkemizin bu zengin kültürel mirasının korunmasında öncü misyon üstlenen İstanbul Üniversitesi Kültür Varlıklarını Koruma ve Onarım Bölümü dört yıllık lisans, yüksek lisans ve doktora eğitimindeki güçlü ve deneyimli akademik kadrosu ile eğitim faaliyetlerini 1995 yılından beri sürdürmektedir. Nitelikli koruma-onarım uzmanları yetiştirmek için ders programlarımız ve içerikleri gelişmelere paralel olarak güncellenmekte ve laboratuvar imkânlarımız her geçen gün güçlenmektedir. Öğrencilerimize çok iyi bir teori eğitimi vererek, uygulamadaki becerilerini de en üst seviyeye çıkartmak temel hedefimiz.

Bölüm Bünyesinde yer alan Genel Koruma ve Onarım Anabilim Dalı’nın ardından Ülkemizde diğer bir ilki gerçekleştirerek Sualtı Kültür Kalıntılarını Koruma Anabilim Dalı’nı kurduk. Anabilim Dalımız tarafından sürdürülen “Yenikapı Batıkları Projesi” dünyanın en önemli ilk on projesi arasında değerlendiriliyor. Fakültemiz yerleşkesinde kurulan “Gemi Konservasyon ve Rekonstrüksiyon Laboratuvarımız” teknik altyapısı ve imkânlarıyla uluslararası organizasyonlara ev sahipliği yapıyor. Bu kapsamda 2013 yılında ICOM-CC WOAM kongresine ev sahipliği yapan Bölümümüz bu sınavı başarıyla geçti.    

Mezunlarımız şu anda Türkiye’nin dört biryanında müzelerde, koruma onarım laboratuvarlarında, üniversitelerde ve kütüphanelerde eski eserlerin korunması konusunda söz sahibi oldular ve önemli bir boşluğu doldurdular. Kültürel mirasımızın hazinelerini gelecek nesillere aktarabilmek ve bunun için her düzeyde nitelikli uzman yetiştirmek Bölümümüzün temel hedefi olacaktır.   

Arkeolojik ve kültürel mirasın gelecek kuşaklara aktarılabilmesi için korunması ve doğru yönetimi şarttır. Bu mirasın korunmasında doğru tekniklerin uygulanması için mesleki ve bilimsel birikime, becerilere ihtiyaç duyulmaktadır. Genel Koruma ve Onarım Anabilim Dalı kültür ve sanat değeri taşıyan taşınabilir eserlerin koruma, onarım ve bakımını sağlayacak uzman restoratör-konservatörleri yetiştirme amacıyla kurulmuştur. Eğitim programı, arkeoloji kazılarından ele geçen tüm organik ve inorganik eserler ile tablo, kitap ve el yazması gibi çok geniş bir çeşitliliğe sahip eserler grubunu içerecek şekilde hazırlanmıştır. Teori dersleri uygulama ve laboratuvar dersleri ile desteklenmektedir. Laboratuvar derslerinde pişmiş toprak (seramik, porselen), metal (tunç, demir, gümüş, altın), cam, kağıt-el yazması, tablo, duvar resmi ve mozaiklerin konservasyon ve restorasyonları uygulamalı olarak gerçekleştirilmektedir. Eski eserlerin kalıplarının alınarak replika üretilmesi, eser çizimi ve kimya tamamlayıcı dersler arasında yer almaktadır. Öğrenciler yaz ara verme aylarında arkeoloji kazıları ve müze-enstitü laboratuvarlarında staj çalışmalarına katılarak uygulama bilgilerini arttırmaktadır.

Taşınabilir Kültür Varlıklarını Koruma ve Onarım Bölümü

Laboratuvar ve Derslikler

Genel Koruma ve Onarım Laboratuvarı

Program kapsamında verilen uygulama derslerinin gerçekleştirildiği bir laboratuvardır. Seramik, Cam ve Metal Eserler Laboratuvarı olmak üzere üç temel birimden oluşmaktadır. Öğrencilerin temel uygulamaları yapabilecekleri donanımların dışında, teori konularının işlenebilmesi ve bilgisayar ile sunum yapma imkânı her üç birimde mevcuttur.

Seramik biriminde gerçekleştirilen uygulamalar ve verilen dersler:

Keramik I ve Keramikte Tümleme Yöntemleri dersleri (teorik\uygulama): Güz ve Bahar dönemlerinde işlenen bu dersler teorik ve uygulamalı olarak gerçekleştirilmektedir. Bu derslerde teorik olarak seramik eserlerin tarihsel ve kültürel gelişim süreçleri, yapım ve kullanım yöntemleri, hammadde özellikleri, konservasyona yönelik yapılan uygulamalar ve acil müdahaleler, restorasyona yönelik uygulamalar ve acil müdahale yöntemleri anlatılmaktadır. Uygulamalı derslerde ise konservasyon ve restorasyona yönelik uygulamalar yapılmaktadır.

Kalıp alma Yöntemleri dersi (uygulama): Güz döneminde yürütülen bu ders uygulamalı olarak işlenmektedir. Yürütülen derslerde kültür varlıklarının kalıplarının alınmasına yönelik uygulamalar yapılmaktadır. Yapılan uygulamalı çalışmaların yanında kalıp alma yöntemleri ve bunun kültür varlıklarının korunmasındaki önemi teorik olarak işlenmektedir.

Kerpiç Yapıların gelişimi ve Koruma Yöntemleri dersleri (teorik): Güz ve bahar aylarında yürütülen bu dersler teorik olarak işlenmektedir. Yürütülen derslerde kerpiç yapıların tarihsel ve kültürel gelişim süreçleri, tarihten günümüze yapım ve kullanım biçimleri, korumaya yönelik öncelikler işlenmektedir. Bunun yanı sıra geleneksel ve bilimsel koruma yöntemleri anlatılmaktadır.

Konservasyona Giriş Dersi (teorik):  Bu derste genel olarak koruma kavramıyla ilgi genel etik kurallar, korumanın kapsamları, yöntemleri ve aşamaları konuları işlenmektedir.

Seramik Tümleme Sorunları Dersi ( teorik\uygulama): Bu derste genel olarak seramik eserlerin restorasyonu ve konservasyonunda ortaya çıkabilecek sorunlar ve bu sorunların çözümüne yönelik konular işlenmektedir. Bu derste amaçlanan öğrencilerin karşılaşa bilecekleri farklı sorunlara çözüm üretme pratiğini geliştirmektir.

Kazılarda Koruma dersi (teorik): Bu derste kazı alanlarında korumanın önemi, korumaya yönelik alına bilecek önlemler ve bunların önemi işlenmektedir. Bunun yanı sıra kazı alanlarında yapılacak acil konservasyon ve restorasyon müdahaleleri anlatılmaktadır

Cam Restorasyon Biriminde çeşitli kazılardan getirilmiş cam eserlerin restorasyon çalışmaları yürütülmektedir. Cam Onarımı I-II derslerinin işlendiği laboratuvarda, bölüm öğrencilerimiz cam eserlerin gruplandırılması, envanterlerinin hazırlaması, temizlenmesi, parçaların bir araya getirilmesi, yapıştırma ve tümleme teknikleri hakkında teorik dersler almakta ve uygulamalar yapmaktadır.

 Metal Koruma-Onarım Birimi

Bölümümüz bünyesinde bulunan metal laboratuvarında her türlü bronz, demir ve çeşitli metal eserlerin (altın, gümüş, kalay, pirinç, tombak, kurşun vs) koruma ve onarımını yapabilecek alt yapı mevcuttur. Laboratuvar yaklaşık 15 kişi oturma kapasitelidir. Laboratuvar içinde öğrencilerin uygulama malzemeleri için özel dolapları bulunmaktadır.

Gemi Konservasyon ve Rekonstrüksiyon Laboratuvarı

Fakültemiz Ordu Caddesi Giriş Kapısının karşısında bulunan Gemi Konservasyon ve Rekonstrüksiyon Laboratuvarı 2008 yılında hizmete alınmış, 2012 yılında renove edilerek Sayın Rektörümüz Yunus Söylet tarafından açılışı yapılmıştır. Isıtma sistemli paslanmaz çelik PEG emdirme tankı, emiş sistemi, çeker ocaklar, etüv, mikroskoplar, gemi model aletleri vd. laboratuvar ekipmanı ile donatılmıştır. Laboratuvar içinde bulunan derslik yaklaşık 30 kişi otuma kapasitelidir. Bilgisayarla sunum yapabilecek projektör, ses sistemi ve internet bağlantısı mevcuttur. Ayrıca modüler yapısı sayesinde çeşitli toplantılar düzenlenebilmektedir. Laboratuvar girişinde öğrencilerin uygulamam malzemeleri için özel dolapları bulunmaktadır.

Tablo Restorasyon Laboratuvarı

Fakültemiz Z-01 numaralı mekânda bulunan Tablo Restorasyon Laboratuvarı 2013 yılında kurulmuştur. Laboratuvarda tablo koruma- onarımında kullanılan;  tabloların alt katmanlarının incelenmesi, bozulmaların teşhisi, sanatçının resim yapım tekniklerinin tespiti, geçmişte tablo üzerinde yapılan onarımların saptanması, okunmayan yazı ve imzaların okunması için kullanılan ekipmanlar bulunmaktadır. Ayrıca tabloların sergilendiği ve depolandığı ortam koşullarının uygunluğunun tespiti için kullanılan ışık şiddeti, sıcaklık, nem ve zararlı gazların ölçümünü yapan cihazlarda mevcuttur. Laboratuvar yaklaşık 10 kişi oturma kapasitelidir.  İnternet bağlantısı mevcuttur.

Tabloda Alt Katmanların ve sanatçının resim yapım tekniğinin Tespiti

Feyhaman Duran’a ait yeniden kullanmak üzere hazırlanmış tuval

(İÜ Feyhaman Duran Kültür ve Sanat Evi Koleksiyonu)

Koruma-Onarım Öncesi                                           Koruma-Onarım Sonrası

                                                                        Tabloda Alt Katmanların Tespiti

                                                                Feyhaman Duran “Genç Adam” portesi

                                                   (İÜ Feyhaman Duran Kültür ve Sanat Evi Koleksiyonu)

                                                                               Önceki onarımların tespiti

                                                     Feyhaman Duran’a ait “Yavuz Sultan Selim” Portresi

                                                                     (İÜ Edebiyat Fakültesi Koleksiyonu)

Kâğıt ve Tekstil Laboratuvarı

Fakültemizin Z-02 numaralı mekanı 2013 yılında Kağıt Restorasyon Laboratuarı’na dönüştürülmüştür. Kağıt konservasyonu dersinin yapıldığı mekanda öğrenciler; kağıt malzemeli eserlerin nitelikleri, temizlik, tümleme, güçlendirme, kullanılan malzemeler ve restorasyon teknikleri konularında uygulamalı ve teorik eğitim almaktadırlar. Fakülte kitaplığı içerisinde bulunan Kağıt Restorasyon-Konservasyon Atölyesi’nde Fakültemize ait nadir eserlerin (Matbu ve el yazması kitap koleksiyonu) restorasyonları gerçekleştirilmektedir. 

Ahşap Restorasyon Laboratuvarı

Fakültemiz Arkeoloji Müzesi koridoru A2 numaralı mekanda bulunan Ahşap restorasyon Laboratuvarı 2012 yılında tahsis edilmiştir. Ahşap Restorasyon Laboratuvarı yaklaşık 12 kişilik olup, burada Ahşap İşleme Teknikleri 1 ve 2 dersleri ayrıca Ahşap Koruma 1 ve 2 dersleri yapılmaktadır.

Ahşap işleme teknikleri dersi kapsamında öğrenci; ahşabın yapısı hakkında bilgi edinir ve eski dönem ahşap işçiliği hakkında bilgi alır. Ahşap malzeme üzerinde tasarım, ölçme, biçme, kakma, boya ve cila uygulamaları yapar.

Ahşap koruma dersi kapsamında öğrenci; ahşabın yapısını, bozulmaya neden olan faktörleri, koruma çalışmaları için ve restorasyonu için gerekli bilgileri edinir. Dersin büyük bir kısmı uygulama çalışması olarak gerçekleşir. Temizlik, fumigasyon, yapıştırma, bütünleme ve geleneksel cila uygulamaları yapılmakta. Üniversitemizin çeşitli birimlerinde bulunan birçok ahşap eser üzerinde öğrencilerimiz uygulama çalışması yapmışlardır.

                          Rektörlük binası Ahşap korkulukların hatalı boya ve macun uygulamasının temizlenmesi

Korkulukların temizlik sonrası fumigasyonu                   Gomalak cila sonrası

Nadir eserler kütüphanesinde bulunan Kubbetüs Sahra ahşap modelinin onarımı

Nadir eserler kütüphanesinde bulunan Kubbetüs Sahra ahşap modelinin onarım sonrası

Edebiyat Fakültesi Dekanlık toplantı masası onarım öncesi ve detay

Toplantı masası onarım sonrası gomalak cila son katı

Organizma faaliyetlerine karşı enjeksiyon çalışması

Edebiyat Fakültesinden restorasyonu yapılan bir dolap 

Edebiyat Fakültesinden restorasyonu tamamlanan bir masa 

 Ahşap büfe restorasyon önce ve sonrası 

Ahşap bavul restorasyon önce ve sonrası

Ahşap sandalye restorasyon önce ve sonrası

Yenikapı Batıkları Uygulama ve Araştırma Laboratuvarı

Bölümümüz Sualtı Kültür Kalıntılarını Koruma Anabilim Dalı tarafından sürdürülen Yenikapı Batıkları Projesi kapsamında Yenikapı Semtinde kurulan merkez 2.000 + 1.000 m

2

 olmak üzere toplam 3.000 m

2

 alana sahiptir. Batık gemilerin 1:1 ölçekli çizim, temizlik ve konservasyon işlemlerinin yapılabileceği sistemlerle donatılmıştır. Ülkemizde ilk defa kullanılan 3D digitizer cihazı, İÜ Bilimsel Araştırma Projelerinin desteği ile temin edilerek, 2009 yılından beri projede kullanılmaktadır. Ahşap eserlerin mekanik ve kimyasal temizlenmesinde kullanılan paslanmaz çelik tezgâhlar, paraflaş sistemli fotoğraf düzeneği, saf su cihazı, suya doymuş ahşap konservasyonunda kullanılan büyük ölçekli bir fırın ve dondurarak kurutma cihazı laboratuvar envanterinde bulunmaktadır.      

Programa Öğrenci Alımı
Taşınabilir Kültür Varlıklarını Koruma ve Onarım Programı, 2016-2017 eğitim-öğretim yılından itibaren TM-1 puan türü ile öğrenci alacaktır.

Bölümümüz öğrencilerinin organize ettiği 1. Uluslararası Konservasyon ve Restorasyon Öğrencileri Sempozyumu 9-10 Nisan 2019 tarihleri arasında Prof. Dr. Fuat SEZGİN Kongre ve Kültür Merkezi-Büyük Salonda yapılacaktır. Sempozyum  lisans ve lisansüstü seviyede eğitim veren üniversitelerin restorasyon ve konservasyon bölümlerinde öğrenim görmekte olan öğrencilerinin katılım sağlayabileceği ulusal ve uluslararası nitelikte bir sempozyumdur. Sempozyum ile restorasyon ve konservasyon alanında eğitim gören öğrenciler, söz konusu alanlarda tecrübelerini paylaşarak fikir alışverişinde bulunacak ve yeni işbirliklerinin ortaya çıkması için uygun bir platform oluşturabileceklerdir.

1st  International Conservation and Restoration Students Symposium organized by our students will be held between 9-10 April 2019 in the Prof. Dr. Fuat SEZGİN Congress and Culture Center-Great Hall. 1st International Student Symposium on Conservation and Restoration is a national and international symposium in which restoration and conservation undergraduate and master students from Turkey and abroad can participate. With this symposium, restoration and conservation students will be able to share their experiences and a platform can be created to establish new collaborations in the field.